श्री नवनाथ भक्तिसार पोथी - अध्याय २२

श्रीगणेशाय नमः
जयजयाजी कमळाकांता ॥ कमळानाभा कमलोद्भवपिता ॥
कमळपत्राक्षा दुःखहर्ता ॥ पुढें ग्रंथ रसाळ बोलवी ॥१॥
भक्तिसारग्रंथ हा रत्न ॥ बोलवीं श्रोत्यांकारण ॥
मागिले अध्यायीं गोरक्षनंदन ॥ मच्छिंद्र घेऊनि गेला असे ॥२॥
नेला तरी किलोतळा ॥ बुडालीसे सांगडी ॥ शोकाब्धींजळा ॥
तैं उपरिचवसू तरणि आगळा ॥ काढावया पातला ॥३॥
स्थावरबोधाची बांधूनि सांगडी ॥ शोकाब्धींत घातली उडी ॥
शब्दार्थी मारुनि बुडी ॥ धैर्यकांसे धरियेलें ॥४॥

धरिल्यावरी बाहेर काढुनि ॥ म्हणे माय वो सावधानी ॥
शोक सांडी अशाश्वत गहनी ॥ शाश्वत नाहीं कांहींच ॥५॥
पाहतेपणीं जें जें दृश्य ॥ तें आभासपणीं पावें नाश ॥
तूं शोक करिसी शब्दप्राप्तीस ॥ श्लाध्य तूतें लागेना ॥६॥
तूं कोठील मच्छिंद्र कोण ॥ स्वर्ग भूमीचा झाला संगम ॥
योग तितुका भोगकाम ॥ सरुनि गेला जननीये ॥७॥
तूं अससी स्वर्गवासिनी ॥ मच्छिंद्र स्तविला जन्मोनी ॥
परी प्रारब्धें सहजयोगेंकरुनीं ॥ गाठीं पडली उभयतां ॥८॥
पडली परी मच्छिंद्र स्तविला जन्मोनी ॥
परी प्रारब्धें तूं आपुलें स्वहित निश्चित ॥
सांभाळीं कीं जननीये ॥९॥
तूं झालीस पदच्युत ॥ तरी तें सांभाळी निश्चित ॥
तरी आतां मानूनि व्यक्त ॥ होऊनि चाल जननीये ॥१०॥
तूं पातलिया सिंहलद्वीप ॥ मग मच्छिंद्रयोगें स्थावरकंदर्प ॥
पूर्ण होईल शुद्धसंकल्प ॥ मच्छिंद्र दृष्टीं पाहूनियां ॥११॥
द्वादश वर्षे झालिया पूर्ण ॥ तूतें भेटवीन मच्छिंद्रनंदन ॥
मीननाथादि तपोधन ॥ गोरक्ष दृष्टीं पाहसील तूं ॥१२॥
म्हणशील यावया मच्छिंद्रनंदन ॥ काय पडेल त्या कारण ॥
सिंहलद्वीपीं पाकशासन ॥ महामख आरंभील ॥१३॥

तेव्हां विष्णु विरेंची रुद्र ॥ तया स्थानी येती भद्र ॥
सकळ देवादिक मित्र चंद्र ॥ एका ठायीं मिळतील ॥१४॥
ते नवनाथादि प्रतापवंत ॥ ऐक्य करील शचीनाथ ॥
गहिनी गोपीचंद भर्तरि सहित ॥ एक्या ठायीं मिळतील ॥१५॥
तरी आतां शोक कां व्यर्थ ॥ सांडी प्रांजळ करीं चित्त ॥
विमानारुढ होऊन त्वरित ॥ सिंहलद्वीपीं चाल कीं ॥१६॥
ऐसें ऐकोनि मैनाकिनी ॥ महाराजा श्वशुरप्राज्ञी ॥
द्वादशवर्षे मच्छिंद्र नयनी ॥ दावीन ऐसें म्हणतसां ॥१७॥
तरी मखमंडप पाकशासन ॥ करी अथवा न करो पूर्ण ॥
जरी मज दावाल मम नंदन ॥ तरी मज भाष्य द्यावी कीं ॥१८॥
भाष्य दिधल्या अंतरपुटीं ॥ विश्वासरत्ना रक्षीन पोटीं ॥
मग हे शोक दरिद्रपाठी ॥ चित्त सांडील महाराजा ॥१९॥
ऐसें बोलतां मैनाकिनी ॥ श्वशुर हास्य करी आननीं ॥
मग करतळभाष्य देऊनी ॥ संतुष्ट केलें सुनेतें ॥२०॥
यावरी बोले कीलोतळा ॥ मातें नेतां स्वर्गमंडळा ॥
परी नृपपणीं या स्थळा ॥ कोणालागी स्थापावें ॥२१॥
येरु म्हणे ऐक वचन ॥ सवें सेवेसी आहेत क्रियावान ॥
दैर्भामा उत्तम नामानें ॥ राज्य तीते ओपीं कां ॥२२॥

मग अवश्य म्हणे मैनाकिनी ॥ दैर्भामा राज्यासनीं ॥
बैसविली अभिषेक करुनी ॥ राज्यपदीं तेधवा ॥२३॥
राज्यीं ओपूनि दैर्भामा ॥ मिळती झाली विमानसंगमा ॥
परी सकळ देशींच्या शैल्या रामा ॥ शोकाकुळ झाल्या कीं ॥२४॥
म्हणती माय वो शुभाननी ॥ तुम्ही जातां आम्हांसी टाकुनी ॥
आम्हां पाडसांची हरिणी ॥ दयाळू माय अससी तूं ॥२५॥
असो ऐशा बहुधा शक्ती ॥ शैल्या शोकाकुलित होती ॥
मग तितुक्यां समजावूनि युक्तीं ॥ विमानयानीं आरुढली ॥२६॥
दैर्भामेसी नीतिप्रकार ॥ सांगूनि युक्ती समग्र ॥
यथासमान प्रजेचा भार ॥ सांभाळी कां साजणीये ॥२७॥
जेथील तेथें हित फार ॥ तैसे केलें गोचर ॥
मग विमानीं आपण सश्वशुर ॥ स्वर्गमागें गमताती ॥२८॥
असो विमान पावे द्वीपाप्रती ॥ पदा स्थापिली ते युवती ॥
मग तो उपरिचर सहजगती ॥ आपुल्या स्थाना सेविती ॥३०॥
त्याचि न्यायें उपरिदक्षें ॥ आणि कीलोतळा पद्मिनी प्रत्यक्ष ॥
शाषमोचन सायंकाळास ॥ स्थाना पावली आपुल्या ॥३१॥
कीं अब्धीचें अपार जीवन ॥ व्यापी महीतें मेहमुखाने ॥
परी तें पुन्हां सरिक्षाओघानें ॥ ठायींचे ठायीं जातसे ॥३२॥

त्याचिया न्यायें स्नुषा श्वशुर ॥ पावते झाले स्वस्थानावर ॥
परी तैं इकडे नाथ मच्छिंद्र ॥ गौडबंगाली पातला ॥३३॥
मीननाथ स्कंधीं वाहून ॥ मार्गावरी करिती गमन ॥
तों शैल्येंदेशसीमा उल्लंघून ॥ गौडबंगालीं पातले ॥३४॥
मार्गी लागतां ग्राम कोणी ॥ त्या ग्रामांत संचरोनी ॥
गोरक्ष भिक्षा आणी मागुनी ॥ उदरापुरती तिघांच्या ॥३५॥
ऐसेपरी निर्वापण ॥ मार्गी करिताती गमन ॥
तों कौलबंगाला सांडून ॥ गौडबंगाली पातले ॥३६॥
मार्गी चालता सहजस्थिती ॥ तो कनिफा पूर्वी भेटला तयांप्रती ॥
तेथें पातल्या त्रिवर्गमूर्ती ॥ गमन करितां मार्गातें ॥३७॥
तेथें येताचि गोरक्ष जेठी ॥ स्मरण झालें तयाचे पोटीं ॥
कीं अच्युतवृक्षापुटीं ॥ कानिफाची भेटी झालीसे ॥३८॥
झाली परी हें उत्तम स्थान ॥ महायशस्वी पुण्यवान ॥
मातें दाबिले श्रीगुरुचें चरण ॥ जैसे चुकल्या वत्सासी ॥३९॥
प्रत्यक्ष माझी मच्छिंद्रराणी ॥ गेली होती आदिपट्टराणी ॥
मी पाडस रानोरानी ॥ निढळ्यावाणी लागतसे ॥४०॥
कीं मज वत्साची गाउली ॥ सहज रानी चरावया गेली ॥
शैल्या व्याघ्रे आव्हाटिली ॥ ती भेटविली रायानें ॥४१॥

मग स्कंधी होता नाथ मीन ॥ तथालागी मही ठेवून ॥
दृढ पायीं केलें नमन ॥ नेत्रीं अश्रु लोटले ॥४२॥
तें पाहूनि मच्छिंद्रनाथ ॥ बोलता झाला गोरक्षातें ॥
म्हणे बाळा अश्रुपात ॥ निज चक्षूंसी कां आले ॥४३॥
ऐसें बोलतां मच्छिंद्रनाथ ॥ मग सकळ दुःखाचे मंडण ॥
तें गोरक्षचित्तीं प्रविष्ट होऊन ॥ नेत्रीं नीर अपार लोटलें ॥४४॥
सांगू जातां मुखानें ॥ तो कंठ आलासे भरुन ॥
मग क्षण एक तया स्थानीं बैसून ॥ स्थिर चित्त पैं केलें ॥४५॥
जैसे आकाशीं अभ्र दाटतां ॥ पुन्हां निर्मळ होय तत्त्वतां ॥
तैसें दुःख मोह चिंत्ता ॥ टाकून निर्मळ पैं केले ॥४६॥
मग बद्रीकाश्रमापासूनि कथन ॥ दुःखव्यावृत्ति अतिगहन ॥

कानिफा भेटीपर्यंत वदून ॥ ठाव पशस्वी म्हणतसे ॥४७॥
याचि ठायीं कानिफाभेटी ॥ झाली मातें कृपा जेठी ॥
तुमची शुद्धी तद्वान्वटी ॥ येथेंचि लाधली महाराजा ॥४८॥
तरी हें स्थान पुण्यवान ॥ तुमचे दाविले मज चरण ॥
तरी हे स्थान धनवंत पूर्ण ॥ चुकलें धन मज दिधलें ॥४९॥
दुःखसरिते प्रवाहें वेष्टी ॥ बुडतां वांचविले देउनि पृष्ठी ॥
कीं दुःख व्याघ्राच्या आसडूनि होटी ॥ माये भेटी केली असे ॥५०॥

म्हणे ऐसा राजा आहे नष्ट ॥ तरी आतां करीन त्याचें तळपट ॥
नगरी पालथी घालीन सुघट ॥ महीपालथा मिरवीन तो ॥६०॥
ऐसें बोलोनि विक्षेप चित्तीं ॥ पुढें मागें परमगतीं ॥
एकदोन मुक्काम साधिती क्षिती ॥ हेळापट्टणीं पातले ॥६१॥
ग्रामानिकट ग्रामस्थ भेटती ॥ त्यांतें वृत्तांत विचारीन जाती ॥
ते म्हणती कानिफा येऊनि क्षितीं ॥ मुक्त केलें जालिंदरा ॥६२॥
राया गोपीचंदा अनुग्रह देऊनी ॥ जगीं मिरवला अमरपणीं ॥
तेणें गुरुदीक्षा घेऊनी ॥ तपालागीं तो गेला ॥६३॥
राया मुक्तचंदा स्थापून ॥ राज्यपदीं राज्यासन ॥
देऊनियां अग्निनंदन ॥ तोही गेला षण्मास ॥६४॥
सकळ कथा मुळाहूनी ॥ मच्छिंद्रासी सांगितली ग्रामस्थांनी ॥
तें मच्छिंद्राचे पडतां श्रवणीं ॥ शांतपणीं मिरवला ॥६५॥
जैसा प्रळयानळावरती ॥ घनवृष्टीची होय व्यक्ती ॥
मग सकळ उवाळा पाहूनि अती ॥ अदृश्य होय पावक तो ॥६६॥
कीं साधक पातला असतां ॥ कीं श्रीगुरुचा संसर्ग होतां ॥
होतांचि सिद्धकाची व्यथा ॥ नासूनि जाय ते क्षणीं ॥६७॥
कीं तम ढिसाळ दाटल्या अवनी ॥ उदय होतांचि वासरमणी ॥
मग सकळ तम नाश पावूनी ॥ दिशा मिरविती उजळल्या ॥६८॥

तन्न्यायें मच्छिंद्रसंताप ॥ ग्रामस्थं बोलतां झाला लोप ॥
शांति वरुनि मोहकंदर्प ॥ चित्तामाजी द्रवलासे ॥६९॥
यापरी तो मच्छिंद्रनंदन ॥ ग्रामस्थां विचारी मुख्यत्वकरुन ॥
अधिकारी राज्यनिपुण ॥ कोण आहे प्राज्ञिक तेथें ॥७०॥
येरी म्हणती योगद्रुमा ॥ श्रेष्ठ करणिका राजा उगमा ॥
मैनावती शुभानना ॥ प्राज्ञिकवंत मिरवतसे ॥७१॥
त्या मातेनें अर्थ धरुन ॥ पुत्र मिरविला जी अमरपणें ॥
तुष्ट करोनि जालिंदरमन ॥ अमर झाली आपणही ॥७२॥
ऐसें बोलतां ग्रामस्थ युक्तीं ॥ मनांत म्हणे मच्छिंद्र यती ॥
ऐसा प्राज्ञिक आहे सती ॥ भेटी घ्याची तियेची ॥७३॥
ऐसिये धृती चित्तीं कल्पून ॥ चालते झाले त्रिवर्गजन ॥
ग्रामद्वारा शीघ्र येऊन ॥ द्वाररक्षकां सांगती ॥७४॥P>
म्हणती जालिंदर जो प्रज्ञावंत ॥ तयाचा सहोदर मच्छिंद्रनाथ ॥
ग्रामद्वारीं आहे तिष्ठत ॥ जाऊनि सांगा सतीसी ॥७५॥
अहो अहो द्वारपाळ ॥ सांगा चला उतावेळ ॥
मैनावती लक्षूनि सकळ ॥ वृत्तांत तियेतें निवेदावा ॥७६॥
ऐसें द्वारपाळ ऐकून ॥ मच्छिंद्रा करिते झाले नमन ॥
म्हणती महाराजा आज्ञा प्रमाण ॥ श्रुत करुं सतीसी ॥७७॥

म्हणती महाराज मच्छिंद्रजती ॥ जालिंदरसहोदर म्हणवितो क्षितीं ॥
तो येऊनि ग्रामद्वाराप्रती ॥ तिष्ठत आहे महाराजा ॥७८॥
ऐसे ऐकूनि मैनावती ॥ म्हणे कैसी वृत्ति कैसी स्थिती ॥
कैसी आहे भूषण व्यक्ती ॥ अभ्यासानभ्यास दाक्षेतें ॥७९॥
येरी म्हने जी महाराजा ॥ कनककांति तेजःपुंजा ॥
बालार्ककिरणी विजयध्वजा ॥ आम्हालागीं दिसतसे ॥८०॥
माय वो आम्हां दिसतो ऐसा ॥ कीं न पावला योनिसंभवसा अवतारदीक्षे स्वर्गवासा ॥
करील जनां वाटतसे ॥८१॥
शैली कंथा लेवूनि भूषण ॥ शिंगी सारंगी समागम ॥
कुबडी फावडी करीं कवळून ॥ उभा द्वारीं असे तो ॥८२॥
आणिक एक सच्छिंष्य त्यासी ॥ संग्रही आहे सुखसेवेसी ॥
परी तो शिष्यासमान अभ्यासी ॥ आम्हालागीं भासतसे ॥८३॥
धृति वृत्ति दीक्षेलागून ॥ ज्ञानवैराग्यस्वरुपवान ॥
आम्हालागीं समसमान ॥ गुरुशिष्य वाटती ॥८४॥
त्याचि रीतीं स्वरुप अपार ॥ तान्हुलें एक असे किशोर ॥
परी त्रिवर्ग स्वरुपसागर ॥ नक्षत्रमणी भासती
ऐसें सांगतां द्वाररक्षक ॥ मंत्रीं पाचारिला प्रत्योदक ॥
मग स्वयें घेऊनि सुखासन कटक ॥ सामोरी जातसे युवती ते ॥८६॥

कटकासवें द्वारीं येऊन ॥ वंदिती झाली मच्छिंद्रनंदन ॥
मग त्रिवर्गातें सुखासन ॥ ओपूनि नेतसे मंदिरा ॥८७॥
नेतांचि मंदिरा राजभुवनी ॥ भावें बैसविला कनकासनीं ॥
षोडशोपचारें पुजूनि मुनी ॥ नम्रवाणी गौरविलें ॥८८॥
हे महाराजा तपोसविता ॥ कोणीकडूनि येणें झालें आतां ॥
आम्हां आळशावरी सरिता ॥ प्रेमांबु लोटतसे ॥८९॥
कीं दरिद्र्याचें द्रव्यहरण ॥ करुं मांदुस धांवली आपण ॥
कीं चित्ता बोधी अंतःकरण ॥ बुडतां धांवे चिंतामणी ॥९०॥
कीं मृत्युसमयीं हस्तपादास ॥ ओढितां परम दुःखक्लेशास ॥
तें पाहूनियां अमरपीयूष ॥ धांव घेत कृपेनें ॥९१॥
कीं तृषासंकटीं प्राण ॥ तों गंगाओघ आला धांवून ॥
कीं क्षुधें पेटला जठाराग्न ॥ पयोब्धी तों पातला ॥९२॥
तन्न्यायें अभाग्य भागीं ॥ येथें पातलेत तुम्ही जोगी ॥
परी कोणाच्या वचनप्रसंगीं ॥ आम्हां दर्शंवा महाराजा ॥९३॥
येरी म्हणें वो माते ऐक ॥ उपरिचरवसू माझा जनक ॥
मच्छदेही देहादिक ॥ आम्हांलागी मिरवतसे ॥९४॥
यापरी श्रीगुरुज्ञानदृष्टी ॥ तो अनुसूयासुत शुक्तिकेपोटी ॥
तेणें कवळूनि मौळी मुष्टीं ॥ वरदपात्रीं मिरवला ॥९५॥

मज अनुग्रह प्राप्त झाला ॥ त्यावरी श्रीजालिंदराला ॥
प्राप्त होऊनि वैराग्याला ॥ भूषवीतसे जननीय ॥९६॥
धाकटा बंधु गुरुभक्त ॥ मज विराजला जालिन्दरनाथ ॥
परी या ग्रामीं पापी अवस्थेंत ॥ पावला हें ऐकिलें ॥९७॥
म्हणूनि उग्रता धरुनि पोटीं ॥ लंधीत आलों महीपाठीं ॥
परी उत्तम संग्रह ग्रामजेठी ॥ समस्तांनी सांगितले ॥९८॥
तेणें करुनि कोप कंदर्प ॥ झाला जननी सर्व लोप ॥
तरी तूं धान्य ज्ञानदीप ॥ महीवरी अससी वो ॥९९॥
आपुल्या हितासी गृहीं आणून ॥ शेवटीं परम प्राज्ञेकरुन ॥
तुवां मिळविला स्वानंदघन ॥ धन्य धन्य अससी तूं ॥१००॥
धन्य धन्य मही ऐक ॥ निवटूनि पूर्वजपातक दोंदिक ॥
सनाथपणाची घेऊनि भीक ॥ स्वर्गवासा मिरविशी ॥ ॥१॥
तरी तारक लोकां बेचाळीसां ॥ कुळा झालीस भवाब्धिरसा ॥
कीं भगीरथभूष पितृउद्देशा ॥ मिरवलासे त्रिभुवनीं ॥२॥
कीं विनतेचें दास्यपण ॥ गरुडें सांठविलें पीयूष देऊन ॥
तेवीं तूं कुळांत सकळांकारण ॥ तारक झालीस सर्व काळीं ॥३॥
ऐसें नाथ बोलतां युक्तीं ॥ चरणीं माथा ठेवी सती ॥
म्हणे महाराजा कृपामूर्ती ॥ सदैव केलें तुम्हींच ॥४॥

तुमच्या दृष्टीच्या सहज झळकू ॥ कृपापात्र वरिला मशकू ॥
मम प्रज्ञे मोहशठकू ॥ मिरवला हे महाराजा ॥५॥
अहा तुमचे पडिपाडें ॥ न येती कल्पतरु झाडें ॥
परीस वासनेसमान कोडे ॥ बरें वाईंट मिरवतसे ॥६॥
तैसी तुमची नव्हे स्थिती ॥ साधक कल्याण मिरवी मती ॥
कीं परीस देतां समानगती ॥ बरे वाईट मिरवतसे ॥७॥
परीस लोहाचे करी कनक ॥ परी स्वदीक्षेची न तुटे भीक ॥
तेवीं तुम्हीं नोहेत साधक ॥ आपुलेसमान करितां कीं ॥८॥
ऐशी उद्धारपूर्ण कोटी ॥ तुम्ही मिरवतां महीपाठीं ॥
उदार तरी समता होटीं ॥ मेघ अपूरा वाटतसे ॥९॥
मेघ उदार म्हणती लोक ॥ परी तो अपूरा ओसरे उदक ॥
तस्मात् तुमचें औदार्य दोंदिक ॥ समतापदासी मिरवेना ॥१०॥
तरी तुमची वर्णिता स्तुती ॥ अपूर्ण असे माझी मती ॥
ऐसें म्हणोनि मैनावती ॥ चरणीं माथा ठेवीतसे ॥११॥
मग आसन वसन भूषणासहित ॥ अन्नपानादि अन्य पदार्थ ॥
सिद्ध करुनि मनोरथ ॥ तुष्ट करीत नाथासी ॥१२॥
तीन रात्री वस्ती करुन ॥ सर्त्रा आशीर्वाद देऊन ॥
मग निघता झाला मच्छिंद्रनंदन ॥ गोरक्षनाथादिकरुनियां ॥१३॥

सकळ कटकासहित ॥ बाळवों निघाला चंद्रमुक्त ॥
मैनावती आणि ग्रामस्थ ॥ एक कोस बोळविती ॥१४॥
सकळी चरणावरी ठेवूनि माथा ॥ परतते झाले बोळवोनि नाथा ॥
मग आपुले सदनीं येऊनि तत्त्वतां ॥ धन्य नाथ म्हणतात ॥१५॥
येरीकडे मच्छिंद्रनाथ ॥ त्रिवर्गादि गमन करीत ॥
ग्रामोग्राम मुक्काम साधीत ॥ जगन्नाथीं पातलें ॥१६॥
तेथें करुनि उदधिस्नान ॥ जगन्नाथाचें घेऊनि दर्शन ॥
तीन रात्रीं तेथें राहून ॥ तीर्थविधि सारिला तो ॥१७॥
तेथूनि निघोनि पुनः मार्गी ॥ गमन करीत मग योगी ॥
तों सौराष्ट्रग्राममुक्कामप्रसंगी ॥ जाऊनि तेथें राहिले ॥१८॥
रात्र क्रमोनि जैसी तैसी ॥ दुसरे दिनीं मित्रोदयासी ॥
गोरक्ष सांवरोनि भिक्षाझोळासी ॥ भिक्षेलागीं प्रवर्तला ॥१९॥
भिक्षा मागोनि सदनोसदनीं ॥ परम श्रमोनि आला सदनीं ॥
तों येरीकडे शिबिरस्थानीं ॥ शयनीं असे मीननाथ ॥१२०॥
तो मच्छिंद्रनाथानें उठवोन ॥ बैसविला शौचाकारण ॥
तों ते संधींत भिक्षा मागोन ॥ गोरक्षनाथ पातला ॥२१॥
ग्रामांत हिंडतां सदनोसदनीं ॥ श्रमे विटलासे मनीं ॥
तो येतांचि स्थानीं श्रमोनी ॥ मच्छिंद्रनाथ बोलतसे ॥२२॥P>

म्हणे गोरक्षा मीननाथ ॥ शौचास बैसविला आहे गल्लींत ॥
तरी तूं त्या तें प्रक्षाळूनि त्वरित ॥ घेऊनि येई पाडसा ॥२३॥P>
ऐसें बोलतां मच्छिंद्रनाथ ॥ भिक्षाझोळी ठेवूनि तेथ ॥
लक्षूनि पातला मीननाथ ॥ गल्लीमाजी जाऊनियां ॥२४॥
तो मीननाथ परम अज्ञान ॥ हस्तपाद भरले विष्ठेनें ॥
अंगव्यक्त गोरक्ष विष्ठा पाहोन ॥ परम चित्ती विटलासे ॥२५॥
मनांत म्हणे मच्छिंद्रासी ॥ कीं परम असे विवसी ॥
विषय उपद्रव संन्याशासी ॥ व्यर्थ कासया पाहिजे ॥२६॥
कीं ----- भाराविण बोडकी ॥ कुंकूंखटाटोप हुडकी ॥
तेवीं मच्छिंद्रमनीं उपद्रव शेखीं ॥ काय आज ---- ॥२७॥
जन्मांधासी अवनीं ॥ तोचि संभार रक्षी कानीं ॥
निगडी मनुष्या षड्रसान्नीं खटाटोप कासया ॥२८॥
कीं परम भ्याड सोडी सदन ॥ शस्त्रसंभारापरी संगोपन ॥
ज्याचें काय आसन वसन ॥ त्या वस्त्रभूषण कासया ॥२९॥
कीं रानींचें रानसावज उन्मत्त ॥ द्रव्य देऊनि त्या करावें शांत ॥
तेवीं निस्पृहताविषय अत्यंत ॥ गोड कांहींच वाटेना ॥१३०॥
ऐसें बोलूनि गौरनंदन ॥ मीननाथ तें करीं कवळून ॥
दृष्ट करी मच्छिंद्राकारणें ॥ उचलोनिया तेधवां ॥३१॥

विष्ठेव्यक्त मीननाथ ॥ पाहोनि मच्छिंद्र बोलत ॥
म्हणे गोरक्षा सरितेआंत ॥ धुवोनि आणि बाळका ॥३२॥
अवश्य म्हणोनि गोरक्षनाथ ॥ तैसाचि उठोनि सरिते जात ॥
संचार करितां सरितेंत ॥ तों उत्तम खडक देखिला ॥३३॥
देखिलें परी एकांतस्थान ॥ मनांत म्हणे न्यावें धूवोन ॥
परी अंतर्बाह्य मळी निवटवून ॥ नाथालागीं दाखवूं
ऐसें विचारुनि चित्तांत ॥ पदी धरिला मीननाथ ॥
खडकावरी आपटोनि त्वरित ॥ गतप्राण पैं केला ॥३४। ।
सरिते उदक असे अपार ॥ त्यांत प्रवेशते झालें रुधिर ॥
तें सर्व अपार जळचर ॥ भक्ष्य म्हणोनि धावले ॥३६॥
मच्छ मगरी कबंधदेही ॥ मग तळपती त्या प्रवाहीं ॥
तैं अपार जळचरें पाहूनि डोहीं ॥ मनांत म्हणतसे गोरक्ष ॥३७॥
म्हणे जीवें गेला मीननाथ ॥ तरी याचें घालों सदावर्त ॥
एक जीवावरी तृप्त होत ॥ आहेत जीव सकळ हे ॥३८॥
ऐसा विचार करुनि मनीं ॥ त्वचा घेतली काढुनि ॥
रतिरति मांस तुकडे करोनी ॥ जळचरांतें ओपीतसे ॥३९॥
उरल्या अस्थी त्या जळांत ॥ टाकूनि तेथूनि उठला नाथ ॥
परी त्या जळा नसे अंत ॥ अस्थी तळीं व्यक्त जाहूल्याती ॥१४०॥

ऐसे करिता गौरनंदन ॥ मांस तें सकळ गेलें आटून ॥
मांस सरल्या आतडें पूर्ण ॥ जळचरांतें भक्षविलें ॥४१॥
एक त्वचेरहित भाग ॥ कांहीं न ठेवी वरतें अव्यंग ॥
खडकीं पवित्र करुनि चांग ॥ त्वचा घेऊन चालला ॥४२॥
चालला परी तो सदनीं ॥ शिबिरीं नसे मच्छिंद्रमुनी ॥
शांभवीअर्था बाजारभुवनीं ॥ संचारलासे महाराजा ॥४३॥
तो येतांचि तेथें मच्छिंद्रनाथ ॥ मग तान्हा पसरी प्रावणी त्वचेत ॥
मित्ररश्मि पाहोनि वात ॥ सुकावया घातलें ॥४४॥
तों येरीकडे मच्छिंद्रनंदन ॥ शांभवी आलासे घेऊन ॥
कंदा कुत्का सिद्ध करुन ॥ असनावरी बैसला ॥४५॥
बैसला परी गोरक्षातें ॥ म्हणे बा रे कोठें मीननाथ ॥
येरी म्हणे धुवोनि त्यातें ॥ स्वच्छ आणिलें महाराजा ॥४६॥
मच्छिंद्र म्हणे आणिलें परी ॥ कोठें ठेविला न दिसे नेत्रीं ॥
येरी म्हणे तान्हा प्रावरीं ॥ सुकूं घातला महाराजा ॥४७॥
म्हणे मच्छिंद्र काय बोलसी ॥ घातला सुकूं ऐसें म्हणसी ॥
येरी म्हणे कीं असत्य तुम्हांसी ॥ भाषण माझें वाटतसे ॥४८॥
तरी बाहेर शीघ्र येवोन ॥ स्वचक्षूनें पहावा विलोकून ॥
ऐसें बोलता मच्छिंद्रनंदन ॥ तेचि क्षणीं बाहेर येतसे ॥४९॥

म्हणे कोठें रे मीननाथ ॥ परी पाहतां म्हणे तान्हा प्रावर्णातें ॥
न्याहाळोनि पाहतां देखे त्वचेतें ॥ मग धरणी आंग सांडीतसे ॥१५०॥
म्हणे अहा रे काय केलें ॥ बाळ माझें कैसें मारविलें ॥
अंग धरणीवरी टाकिलें ॥ वरी लोळे गडबडां ॥५१॥
अहा अहा म्हणूनी ॥ मृत्तिका उचलोनि घाली वदनीं ॥
आणि वक्षःस्थळा पिटूनी ॥ शोक करी आक्रोशें ॥५२॥
परम मोहें आरंबळत ॥ उठउठोनि त्वचा कळीत ॥
हदयीं लावूनि आठवीत ॥ बाळकाच्या गुणातें ॥५३॥
अहा तुझा मी असें जनक ॥ परम शत्रु होतो एक ॥
जननींचें तोठूनि बाळक ॥ तुज आणिलें कैसें म्यां ॥५४॥
म्हणे अहा रे मीननाथा ॥ मज सांडूनि कैसा गेलासी आतां ॥
एकटा परदेशी सोडूनि तत्त्वतां ॥ मार्ग मिळाला तुज केवीं ॥५५॥
आतां तूतें कीलोतळा ॥ कोठूनि पाहील मुखकमळा ॥
अहा तुझा कापिला गळा ॥ कैसा येथें आणूनी ॥५६॥
बाळका स्त्रियांचे राज्यांत ॥ भुभुःकारें पावशील मृत्यु ॥
म्हणोनि बा रे तुजसी येथें ॥ रक्षणातें आणिलें ॥५७॥
आणिलें परी तुज निश्वितीं ॥ कृत्तांत झाला गोरक्ष जती ॥
ऐसें म्हणोनि धरणीप्रती ॥ अंग टाकी घडाडून ॥५८॥

पुन्हा उठे मच्छिंद्रनंदन ॥ त्वचा हदयी धरा कवळून ॥
म्हणे बाळा तुजसमान ॥ पुत्र कैंचा मज आतां ॥५९॥
अहा बाळाचें चांगुलपण ॥ मज भासतसे जैसा मदन ॥
अहा बाळाचे उत्तम गुण ॥ कोणा अर्थी वर्ण मी ॥१६०॥
बाळा लोटलीं वर्षे तीन ॥ परी काय सांगू मंजुळ बोलणें ॥
हा ताता ऐसें म्हणोन ॥ हाक मारीत होतासी तूं ॥६१॥
बा रे तनू असतां कोवळीं ॥ परी शयनीहून उठसी उषःकाळीं ॥
माथा ठेवूनि मम पदकमळीं ॥ अहो तात ऐसें म्हणसी ॥६२॥
बा तू वसत होतासी मम शेजारीं ॥ मर्यादा रक्षीत होतांसी अंतरीं ॥
अरे कठिण वागुत्तरीं ॥ शब्द वाहिला नाहीं म्यां ॥६३॥
बा रे भोजन करितां ताटीं ॥ चतुरपणाची परम हातवटी ॥
आपुल्या पुढें ठेवूनि दृष्टि ॥ ग्रास देसी बाळका ॥६४॥
अहा रे अहा मीननाथ बाळा ॥ परमज्ञानी वाचा रसाळा ॥
लिप्त कदा नव्हेसी मळा ॥ शुद्ध मुखकमळा मिरवीसी ॥६५॥
अहा बारे चक्षुघ्राण ॥ कधीं न पाहिलें तुझें मळिण ॥
आज तुझे अंग विष्ठावेष्ठन ॥ कैसें अमंगळ जावया ॥६६॥
बा रे कधीं मजवांचून ॥ न राहसी एकांत पण ॥
आजिचे दिनीं शयनीं मज सोडून ॥ कैसा परत गेलासी ॥६७॥

बा रे माय तुझी कीलोतळा ॥ तिचा कधीं न पाहसी लळा ॥
आसनीं शयनीं मजपासूनि बाळा ॥ पैल झाला नाहीस तूं ॥६८॥
तरी ऐसें असूनि तुझें मनीं ॥ आजि मज गेलासी सोडूनी ॥
अहा एकदां येऊनि अवनीं ॥ मुख दावीं मज बाळा ॥६९॥
ऐसें म्हणोनि मच्छिंद्रनाथ ॥ हंबरडा गायीसमान फोडीत ॥
अहा माझा मीननाथ ॥ कोणीं दाखवा म्हणतसे ॥१७०॥
भूमीं लोळे अश्रु नयनीं ॥ नेत्रीं ढाळितां न समाये पाणी ॥
वक्षःस्थळादि पिटूनि अवनीं ॥ दाखवा म्हणे मीननाथ ॥७१॥
ऐसें म्हणोनि आक्रंदत ॥ ते पाहून गोरक्षनाथ ॥
मनांत म्हणे अद्यापि भ्रांत ॥ गेली नाहीं श्रीगुरुची ॥७२॥
मग पुढें गोरक्षनाथ होऊन ॥ म्हणे महाराजा कां घेतां अज्ञानपण ॥
कोण तुम्ही कोणाचा नंदन ॥ करितां रुदन त्यासाठी ॥७३॥
अहो पुरतें पाहतां कोण मेला ॥ अशाश्वताचा भार हरला ॥
शाश्वत अचळ आहे बोला ॥ कदा काळीं न मरे तो ॥७४॥
अहो तुमचा मीननाथ ॥ नामधारी असे त्यांत ॥
तो कदा न मरे योजिल्या घात ॥ आहे शाश्वत महाराजा ॥७५॥
तो कदा न मरे शस्त्रघातांनीं ॥ त्यातें न जाळी कदा वन्ही ॥
अनिळ न शोषी ना बुडवी पाणी ॥ शाश्वत चिन्ही नांदतसे ॥७६॥

ऐसें बोलता गोरक्षक ॥ परी कदा न सोडी शोक ॥
अहा अहा मीननाथ ॥ ऐसें म्हणोनि आक्रंदे ॥७७॥
ऐशिया आग्रहाचा अर्थ ॥ तें पाहूनियां गोरक्षाच्या ॥
मग संजीवनीमंत्राप्रत ॥ स्मरण करिता पैं झाला ॥७८॥
करीं कवळूनि भस्मचिमुटी ॥ संजीवनी मंत्र जपे ओठीं ॥
त्वचेप्रती सोडिता झाला मुष्टीं ॥ मीननाथ ऊउला ॥७९॥
उठतांचि मीननाथ ॥ मच्छिंद्राचे गळा पडत ॥
मच्छिंद्र पाहूनि हदयांत ॥ परम मोहें धरीतसे ॥१८०॥
चुंबन घेऊनि म्हणे बाळा ॥ कोठें गेला होतासी खेळा ॥
मज टाकूनि विनयस्थळा ॥ गमन केलें होतें कीं ॥८१॥
ऐसें म्हणोनि जैसे तैसे ॥ तोही अस्त पावला दिवस ॥
दुसरे दिनीं मीननाथास ॥ घेऊनि ते चालिले ॥८२॥
मार्गी चालतां त्रिवर्ग जाण ॥ गोरक्ष करितां झाला बोलणें ॥
हे महाराजा मच्छिंद्रनंदन ॥ चित्त द्यावें मम बोला ॥८३॥
तुमचा प्रताप पाहतां अवनीं ॥ निर्जीवा जीववाल वाटे मनीं ॥
ऐसें असूनि सुतालागुनी ॥ रुदन केलें हे काय ॥८४॥
तरी हें रुदन करावया कारण ॥ काय होतें बोला वचन ॥
ऐसे मीननाथ सहस्त्रावधीनें ॥ संजीवनीने निर्माल ॥८५॥

तरी हें आश्वर्य वाटे मनीं ॥ स्वामी पडेल शोकरुदनीं ॥
कीं चिंताहारक चिंतामणी ॥ तो चिंतेमाजी पडियेला ॥८६॥
ऐसे ऐकोनि मच्छिंद्रनाथ ॥ म्हणे तुवां मारिलें किमर्थ ॥
येरु म्हणे मोहभावार्थ ॥ तो पाहावया तुमचा ॥८७॥
तुम्ही वेराग्यशील म्हणवितां ॥ तरी माया लंघुनि व्हावें परता ॥
आशा मनिषा तृष्णा ममता ॥ लिप्त नसावी शरीरातें ॥८८॥
ऐशा परीक्षा भावनेसीं ॥ म्यां मारिलें मीननाथासी ॥
परी प्राज्ञिक तुम्ही सर्वज्ञराशी ॥ रुदन कासया केलें जी ॥८९॥
येरु म्हणे वत्सा ऐक ॥ तूं शिष्य माझा अससी एक ॥
तरी म्यांही परीक्षेंचे कौतुकें ॥ तुझें बाळा पाहिले असे ॥१९०॥
बा रे आशा तृष्णा मनिषा कामना ॥ काम क्रोध मद मत्सर वासना ॥
हे मोहमांदुसी मायासदना ॥ नांदणुकी करितात ॥९१॥
तरी तुझे ठायीं मायालेश ॥ आहे कीं नाहीं महापुरुष ॥
हे पहावया रुदनास ॥ आरंभिलें म्यां पाडसा ॥९२॥
आम्ही अलक्षरुपी पाहणें ॥ आणि विज्ञानज्ञानानें विवरणें ॥
याच कौतुकें जाणपते ॥ पाहिलें म्यां पाडसा ॥९३॥
बा रे शाश्वत अशाश्वत ॥ तुज कळलें कीं नाहीं होतों यां भ्रांतीत ॥
तयाची परीक्षा रुदननिमित्त ॥ तुझी घेतली पाडसा ॥९४॥

आतां बा रे तुझे वयसपण ॥ समूळ आजि झालें हरण ॥
पयतोयाचेनि कारण ॥ हंसपुरुष मिरविशी ॥९५॥
ऐसें बोलतां गुरुनाथ ॥ गोरक्ष चरणीं माथा ठेवीत ॥
म्हणें महाराजा तुम्ही सनाथ ॥ या देहासी पैं केलें ॥९६॥
ऐसें बोलूनि वागुत्तर ॥ पुन्हां गमती मार्गापर ॥
मुक्काममुक्कामीं ज्ञानविचार ॥ गुरुशिष्य करिताती ॥९७॥
असो यापरी करितां गमन ॥ पुढें कथा येईल वर्तून ॥
नरहरीवशीं धुंडीनंदन ॥ श्रोतियांते सागेल ॥९८॥
तरी पुढील अध्यायीं कथाराशी ॥ पुण्यषर्वत पापनाशी ॥
श्रोते स्वीकारुनि मानसीं ॥ अवधानिया बैसावें ॥९९॥
तरी नरहरिवंशीं धुंडीसुत ॥ तुमचा आहे शरणागत ॥
मालू नाम ठेविलें सत्य ॥ तो कथा सांगेल तुम्हांसी ॥२००॥
स्वस्ति श्रीभक्तिकथासार ॥ संमत गोरक्षकाव्य किमयागार ॥
सदा परिसोत भाविक चतुर ॥ द्वाविंशतितमाध्याय गोड हा ॥२०१॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥ अध्याय ॥२२॥ ओव्या ॥२०१॥