गोरक्ष अंतर्ध्वनि: रवि धुरंधर बदलापुर 8975338822: 2011

गोरक्ष-शतकम्

ॐ परम-गुरवे गोरक्षनाथाय नमः |

ॐ गोरक्ष-शतकं वक्ष्ये भव-पाश-विमुक्तये |

आत्म-बोध-करं पुंसां विवेक-द्वार-कुञ्चिकाम् ||1||

एतद् विमुक्ति-सोपानम् एतत् कालस्य वञ्चनम् |

यद् व्यावृत्तं मनो मोहाद् आसक्तं परमात्मनि ||2||

द्विज-सेवित-शाखस्य श्रुति-कल्प-तरोः फलम् |

शमनं भव-तापस्य योगं भजति सज्जनः ||3||

आसनं प्राण-संयामः प्रत्याहारोथ धारणा |

ध्यानं समाधिरेतानि योगाङ्गानि भवन्ति षट् ||4||

आसनानि तु तावन्ति यावत्यो जीव-जातयः |

एतेषाम् अखिलान् भेदान् विजानाति महेश्वरः ||5||

चतुराशीति-लक्षाणां एकम् एकम् उदाहृतम् |

ततः शिवेन पीठानां षोडेशानं शतं कृतम् ||6||

आसनेभ्यः समस्तेभ्यो द्वयम् एव विशिष्यते |

एकं सिद्धासनं प्रोक्तं द्वितीयं कमलासनम् ||7||

योनि-स्थानकम् अङ्घ्रि-मूल-घटितं कृत्वा दृढं विन्यसेन्

मेढ्रे पादम् अथैकम् एव नियतं कृत्वा समं विग्रहम् |

स्थाणुः संयमितेन्द्रियोचल-दृशा पश्यन् भ्रुवोरन्तरम्

एतन् मोक्ष-कवाट-भेद-जनकं सिद्धासनं प्रोच्यते ||8||

वामोरूपरि दक्षिणं हि चरणं संस्थाप्य वामं तथा

दक्षोरूपरि पश्चिमेन विधिना धृत्वा कराभ्यां दृढम् |

अङ्गुष्ठौ हृदये निधाय चिबुकं नासाग्रम् आलोकयेद्

एतद्-व्याधि-विकार-हारि यमिनां पद्मासनं प्रोच्यते ||9||

आधारः प्रथमं चक्रं स्वाधिष्ठानं द्वितीयकम् |

योनि-स्थानं द्वयोर्मध्ये काम-रूपं निगद्यते ||10||

आधाराख्ये गुद-स्थाने पङ्कजं यच् चतुर्दलम् |

तन्-मध्ये प्रोच्यते योनिः कामाख्या सिद्ध-वन्दिता ||11||

योनि-मध्ये महालिङ्गं पश्चिमाभिमुखं स्थितम् |

मस्तके मणिवद् भिन्नं यो जानाति स योगवित् ||12||

तप्त-चामीकराभासं तडिल्-लेखेव विस्फुरत् |

चतुरस्रं पुरं वह्नेरधो-मेढ्रम् एवाभिधीयते ||13||

स्व-शब्देन भवेत् प्राणः स्वाधिष्ठानं तद्-आश्रयः |

स्वाधिष्ठानाख्यया तस्मान् मेढ्रम् एवाभिधीयते ||14||

तन्तुना मणिवत् प्रोतो यत्र कन्दः सुषुम्णया |

तन्-नाभि-मण्डलं चक्रं प्रोच्यते मणि-पूरकम् ||15||

ऊर्ध्वं मेढ्राद् अधो नाभेः कन्द-योनिः स्व-गाण्डवत् |

तत्र नाड्यः समुत्पन्नाः सहस्राणि द्विसप्ततिः ||16||

तेषु नाडि-सहस्रेषु द्विसप्ततिरुदाहृताः |

प्राधान्यात् प्राण-वाहिन्यो भूयस्तत्र दश स्मृताः ||17||

इडा च पिङ्गला चैव सुषुम्णा च तृतीयका |

गान्धारी हस्ति-जिह्वा च पूषा चैव यशस्विनी ||18||

अलम्बुषा कुहूश्चैव शङ्खिनी दशमी स्मृता |

एतन् नाडि-मयं चक्रं ज्ञातव्यं योगिभिः सदा ||19||

इडा वामे स्थिता भागे पिङ्गला दक्षिणे तथा |

सुषुम्णा मध्य-देशे तु गान्धारी वाम-चक्षुषि ||20||

दक्षिणे हस्ति-जिह्वा च पूषा कर्णे च दक्षिणे |

यशस्विनी वाम-कर्णे चासने वाप्यलम्बुषा ||21||

कूहुश्च लिङ्ग-देशे तु मूल-स्थाने च शङ्खिनी |

एवं द्वारम् उपाश्रित्य तिष्ठन्ति दश नाडिकाः ||22||

सततं प्राण-वाहिन्यः सोम-सूर्याग्नि-देवताः |

इडा-पिङ्गला-सुषुम्णा च तिस्रो नाड्य उदाहृताः ||23||

प्राणापानौ समानश्च ह्युदानो व्यान एव च |

नागः कूर्मश्च कृकरो देवदत्तो धनञ्जयः ||24||

नागाद्याः पञ्च विख्याताः प्राणाद्याः पञ्च वायवः |

एते नाडि-सहस्रेषु वर्तन्ते जीव-रूपिणः ||25||

प्राणापान-वशो जीवो ह्य् अधश्चोर्ध्वं च धावति |

वाम-दक्षिण-मार्गेण चञ्चलत्वान् न दृश्यते ||26||

आक्षिप्तो भुवि दण्डेन यथोच्चलति कन्दुकः |

प्राणापान-समाक्षिप्तस्तथा जीवोनुकृष्यते ||27||

रज्जु-बद्धो यथा श्येनो गतोप्याकृष्यते |

गुण-बद्धस्तथा जीवः प्राणापानेन कृष्यते ||28||

अपानः कर्षति प्राणः प्राणोपानं च कर्षति |

ऊर्ध्वाधः संस्थिताव् एतौ यो जानाति स योगवित् ||29||

कन्दोर्ध्वे कुण्डली-शक्तिरष्टधा कुण्डली-कृता |

ब्रह्म-द्वार-मुखं नित्यं मुखेनावृत्य तिष्ठति ||30||

प्रबुद्धा वह्नि-योगेन मनसा मारुता हता |

प्रजीव-गुणम् आदाय व्रजत्य् ऊर्ध्वं सुषुम्णया ||31||

महामुद्रां नमो-मुद्राम् उड्डियानं जलन्धरम् |

मूल-बन्धं च यो वेत्ति स योगी सिद्धि-भाजनम् ||32||

वक्षो-न्यस्त-हनुर्निपीड्य सुचिरं योनिं च वामाङ्घ्रिणा

हस्ताभ्याम् अवधारितं प्रसरितं पादं तथा दक्षिणम् |

आपूर्य श्वसनेन कुक्षि-युगलं बद्ध्वा शनै रेचयेद्

एषा पातक-नाशिनी सुमहती मुद्रा न्णां प्रोच्यते ||33||

कपाल-कुहरे जिह्वा प्रविष्टा विपरीतगा |

भ्रुवोरन्तर्गता दृष्टिर्मुद्रा भवति खेचरी ||34||

ऊर्ध्वं मेढ्राद् अधो नाभेरुड्डियानं प्रचक्षते |

उड्डियान-जयो बन्धो मृत्यु-मातङ्ग-केसरी ||35||

जालन्धरे कृते बन्धे कण्ठ-सङ्कोच-लक्षणे |

न पीयूषं पतत्य् अग्नौ न च वायुः प्रकुप्यति ||36||

पार्ष्णि-भागेन सम्पीड्य योनिम् आकुञ्चयेद् गुदम् |

अपानम् ऊर्ध्वम् आकृष्य मूल-बन्धो निगद्यते ||37||

यतः काल-भयात् ब्रह्मा प्राणायाम-परायणः |

योगिनो मुनयश्चैव ततः प्राणं निबन्धयेत् ||38||

चले वाते चलं सर्वं निश्चले निश्चलं भवेत् |

योगी स्थाणुत्वम् आप्नोति ततो वायुं निबन्धयेत् ||39||

षट्-त्रिंशद्-अङ्गुलं हंसः प्रयाणं कुरुते बहिः |

वाम-दक्षिण-मार्गेण ततः प्राणोभिधीयते ||40||

बद्ध-पद्मासनो योगी नमस्कृत्य गुरुं शिवम् |

नासाग्र-दृष्टिरेकाकी प्राणायामं समभ्यसेत् ||41||

प्राणो देह-स्थितो वायुरायामस्तन्-निबन्धनम् |

एक-श्वास-मयी मात्रा तद् योगी गगनायते ||42||

बद्ध-पद्मासनो योगी प्राणं चन्द्रेण पूरयेत् |

धारयित्वा यथा-शक्ति भूयः सूर्येण रेचयेत् ||43||

अमृतोदधि-सङ्काशं क्षीरोद-धवल-प्रभम् |

ध्यात्वा चन्द्रमयं बिम्बं प्राणायामे सुखी भवेत् ||44||

प्राणं सूर्येण चाकृष्य पूरयेद् उदरं शनैः |

कुम्भयित्वा विधानेन भूयश्चन्द्रेण रेचयेत् ||45||

प्रज्वलज्-ज्वलन-ज्वाला-पुञ्जम् आदित्य-मण्डलम् |

ध्यात्वा नाभि-स्थितं योगी प्राणायामे सुखी भवेत् ||46||

रेचकः पूरकश्चैव कुम्भकः प्रणवात्मकः |

प्राणायामो भवेत् त्रेधा मात्रा द्वादश-संयुतः ||47||

द्वादशाधमके मात्रा मध्यमे द्विगुणास्ततः |

उत्तमे त्रिगुणा मात्राः प्राणायामस्य निर्णयः ||48||

अधमे च घनो घर्मः कम्पो भवति मध्यमे |

उत्तिष्ठत्य् उत्तमे योगी बद्ध-पद्मासनो मुहुः ||49||

अङ्गानां मर्दनं शस्तं श्रम-संजात-वारिणा |

कट्व्-अम्ल-लवण-त्यागी क्षीर-भोजनम् आचरेत् ||50||

मन्दं मन्दं पिबेद् वायुं मन्दं मन्दं वियोजयेत् |

नाधिकं स्तम्भयेद् वायुं न च शीघ्रं विमोचयेत् ||51||

ऊर्ध्वम् आकृष्य चापानं वातं प्राणे नियोजयेत् |

मूर्धानं नीयते शक्त्या सर्व-पापैः प्रमुच्यते ||52||

प्राणायामो भवत्य् एवं पातकेन्धन-पातकः |

एनोम्बुधि-महा-सेतुः प्रोच्यते योगिभिः सदा ||53||

आसनेन रुजो हन्ति प्राणायामेन पातकम् |

विकारं मानसं योगी प्रत्याहारेण सर्वदा ||54||

चन्द्रामृत-मयीं धारां प्रत्याहारति भास्करः |

तत्-प्रत्याहरणं तस्य प्रत्याहारः स उच्यते ||55||

एका स्त्री भुज्यते द्वाभ्याम् आगता सोम-मण्डलात् |

तृतीयो यो भवेत् ताभ्यां स भवत्य् अजरामरः ||56||

नाभिदेशे भवत्य् एको भास्करो दहनात्मकः |

अमृतात्मा स्थितो नित्यं तालुमूले च चन्द्रमाः ||57||

वर्षत्य् अधोमुखश्चन्द्रो ग्रसत्य् ऊर्ध्व-मुखो रविः |

ज्ञातव्यं करणं तत्र येन पीयूषम् आप्यते ||58||

ऊर्ध्व-नाभिरधस्तालु ऊर्ध्व-भानुरधः शशी |

करणं विपरीताख्यं गुरु-वक्त्रेण लभ्यते ||59||

त्रिधा बद्धो वृषो यत्र रौरवीति महास्वनम् |

अनाहतं च तच् चक्रं हृदये योगिनो विदुः ||60||

अनाहतम् अतिक्रम्य चाक्रम्य मणिपूरकम् |

प्राप्ते प्राणं महापद्मं योगित्वम् अमृतायते ||61||

विशब्दः संस्मृतो हंसो निर्मलः शुद्ध उच्यते |

अतः कण्ठे विशुद्धाख्ये चक्रं चक्र-विदो विदुः ||62||

विशुद्धे परमे चक्रे धृत्वा सोम-कला-जलम् |

मासेन न क्षयं याति वञ्चयित्वा मुखं रवेः ||63||

सम्पीड्य रसनाग्रेण राज-दन्त-बिलं महत् |

ध्यात्वामृतमयीं देवीं षण्-मासेन कविर्भवेत् ||64||

अमृतापूर्ण-देहस्य योगिनो द्वि-त्रि-वत्सरात् |

ऊर्ध्वं प्रवर्तते रेतोप्यणिमादि-गुणोदयः ||65||

इन्धनानि यथा वह्निस्तैल-वर्ति च दीपकः |

तथा सोमकला-पूर्णं देही देहं न मुञ्चति ||66||

आसनेन समायुक्तः प्राणायामेन संयुतः |

प्रत्याहारेण संयुक्तो धारणां च समभ्यसेत् ||67||

हृदये पञ्च-भूतानां धारणां च पृथक् पृथक् |

मनसो निश्चलत्वेन धारणा च विधीयते ||68||

या पृथ्वी हरि-ताल-देश-रुचिरा पीता लकारान्विता

संयुक्ता कमलासनेन हि चतुष्कोणा हृदि स्थायिनी |